Tiener zijn: Voorbij het label 'puber'

Als ouder van een tiener sta je voor een bijzondere uitdaging. Plotseling lijkt je kind veranderd - soms onherkenbaar - en misschien merk je dat je steeds vaker verzucht: "Die pubers ook..." Het artikel van neuropsycholoog Jelle Jolles in Het Parool raakt precies dit punt: hoe ons taalgebruik rond tieners onze hele houding kleurt.

De negatieve lading van 'puber'

Jolles maakt een belangrijk punt als hij opmerkt dat "onze hele houding tegenover tieners negatief gekleurd is door het woord puber." We denken meteen aan "gasten met een hoodie die op de bank hangen, niet luisteren of met knallende deuren het huis verlaten." Deze stereotypering beperkt ons in hoe we naar onze kinderen kijken én hoe we met hen omgaan.

De term puberteit gaat terug naar het Latijnse 'pubertas' en betekent zoveel als de 'tijd van het geslachtsrijp worden'; ook herkennen we er het woord 'pubes' in: 'baardharen' (als teken van geslachtsrijpheid). Een biologische term die we zijn gaan gebruiken voor een complexe ontwikkelingsfase die veel meer omvat dan alleen lichamelijke verandering.

Het is opmerkelijk dat, zoals Jolles aangeeft, het equivalent van het woord 'puber' nauwelijks in andere talen bestaat. In het Engels heeft men het over adolescenten of teenagers - termen die neutraler zijn en verwijzen naar een ontwikkelingsfase in plaats van een probleemcategorie. Adolescentie komt van het Latijnse 'adolescere', wat simpelweg 'opgroeien' betekent - een veel neutralere term die ruimte laat voor de volledige ontwikkeling.

Van ontwikkeling naar ont-wikkeling

Puberteit lijkt als een boemerang na 12 jaar basis je rondom je oren te vliegen met tegelijkertijd destructieve én constructieve ont-wikkelingen. Ont-wikkelingen omdat wat eerst ingewikkeld leek vast te staan, gaat van dynamiek naar dynamiet (één letter verschil) en alle kanten op lijkt te gaan om di-verse stemgeluiden te verkennen.

Maar niets is minder waar, want hier vindt ook een confrontatie met jezelf plaats als ouder. Of ben je vergeten hoe het was - en is - om kind/jongere te zijn? Natuurlijk was jij niet zo'n moeilijke jongere! Althans, zo herinneren we het ons graag.

Werk in uitvoering

Wat als we onze tieners zouden zien als "werk in uitvoering" - mensen die nog volop in ontwikkeling zijn? Hun gedrag is geen teken van luiheid of onwil, maar een natuurlijk onderdeel van een brein dat nog niet volledig ontwikkeld is en nieuwe ervaringen zoekt om te groeien.

Jolles biedt een krachtig alternatief: "Kijk naar ze als tieners die nog werk in uitvoering zijn, die aan het struikelen zijn, en die links en rechts hun eigen weg proberen te zoeken." Dit perspectief geeft ruimte voor groei, begrip en begeleiding.

De Netflixserie Adolescence raakte kortgeleden eveneens deze gevoelige snaar, doordat het een realistisch one-take beeld geeft van waar een ieder 'ineens' in zou kunnen belanden. Maar natuurlijk gaat dat jou niet overkomen en vindt dat bij de buren of daar achteraf plaats. Deze gedachte sluit precies aan bij wat Jolles beschrijft - we houden onszelf graag voor dat de lastige kanten van de adolescentie ons zullen overslaan.

De ouderlijke verantwoordelijkheid

Als ouders dragen we een grote verantwoordelijkheid. Niet om constant te corrigeren of te mopperen, maar om onze tieners te begeleiden in hun ontdekkingsreis. Zoals Jolles treffend zegt: "Tieners hebben jou nodig om ze te wijzen welke sporen er zijn."

Onze taak is niet om voor te schrijven welke weg ze moeten bewandelen, maar om ze de verschillende paden te laten zien. Om met ze te "brainstormen" over mogelijkheden, zonder onze keuzes op te dringen.

Opvoeden is niet meer een knip- en plakmethodiek waarbij we simpelweg doen wat onze ouders deden of wat een opvoedboek voorschrijft. Hier is sprake van echte ontwikkeling - zowel bij de tiener als bij ons als ouders.

Je hoeft het niet alleen te doen

Belangrijk om te beseffen: je hoeft het niet allemaal in je eentje te doen. Net zoals je naar een banketbakker gaat voor een taart, mag je ook hulp zoeken bij het begeleiden van je tiener.

Scholen, sportverenigingen, coaches, mentoren - er zijn vele professionals die samen met jou je tiener kunnen helpen bij zijn of haar ontwikkeling. Jolles noemt bijvoorbeeld de Agorascholen die werken vanuit een bredere visie op ontwikkeling.

Een nieuwe houding

Wat kunnen we concreet doen? Misschien is het meest waardevolle advies van Jolles om onze eigen houding te veranderen: "Probeer niet te denken: pfoeh, hij is 15, over drie jaar mag hij uit huis. Probeer te zien dat je veel kunt leren van de lol die jouw kinderen ook kunnen hebben."

Je tiener is nog volop in ontwikkeling, tot wel zijn 25ste levensjaar. Dat betekent tien jaar de tijd om te groeien, te leren en ervaringen op te doen. Wat een bevrijdende gedachte!

Een uitnodiging

De volgende keer dat je geneigd bent om het woord 'puber' te gebruiken als verklaring voor gedrag, probeer dan eens een stap terug te doen. Kijk naar je tiener als een persoon in ontwikkeling, met een brein dat nog hard aan het werk is.

Sta open voor de mogelijkheid dat jouw rol niet is om te corrigeren, maar om te begeleiden. Om verschillende paden te laten zien, vragen te stellen en met respect mee te denken.

En vergeet niet: je staat er niet alleen voor. Er zijn professionals die je kunnen helpen, die gespecialiseerd zijn in de ontwikkeling van jongeren en die jou en je tiener kunnen ondersteunen in deze bijzondere maar soms uitdagende fase.

Want uiteindelijk gaat het er niet om dat we perfecte ouders zijn, maar dat we onze tieners helpen om zichzelf te ontdekken en te ontwikkelen tot de persoon die zij kunnen zijn.

Inspiratie voor deze blog komt uit het interview met Jelle Jolles in Het Parool

(8 december 2023), waarin hij pleit voor een andere kijk op tieners en hun ontwikkeling.